Çalışma yaşamında bazen planlar değişebilir ve daha yoğun bir iş süreci ile karşılaşılabilir. Böyle bir durumda da işverenlerin çalışanlardan haftalık çalışma saatine ek olarak çalışma süresi talep etmesi mümkün. Bu ek çalışma süresi ise fazla mesai olarak adlandırılıyor.
Çalışma hayatında sıklıkla fazla mesai kavramı ile karşılaşsak da bir çalışan olarak fazla mesai kapsamında hak ve yükümlülüklerinizi biliyor musunuz? O halde gelin, bu sorunun cevabını öğrenmek için fazla mesai hakkında bilmeniz gereken tüm detayları keşfetmeye başlayalım.
Fazla Mesai Nedir?
Fazla mesaiyi iş sözleşmesinde belirlenen günlük ve haftalık çalışma saati dışında çalışanların ekstra çalışma süresi olarak tanımlamak mümkün. Ancak fazla mesai sadece ekstra çalışma süresi değil, işverenin ekstra çalışma talebi olması halinde çalışana fazla mesai ücreti ödemesi gereken de bir durum.
Fazla mesai ücretinin doğru bir şekilde hesaplanması için de ilk olarak 4857 Sayılı İş Kanununun 41. maddesinde yer alan fazla çalışma şartlarını incelemek gerek. Çünkü haftalık 45 saat çalışan ile 45 saatten daha az çalışanın fazla mesai tanımı ve ücret hesaplaması kanun kapsamında değişir. “Peki, nasıl?” diyorsanız fazla mesai hakkında kanunda yer alan iki farklı terimi açıklayalım:
- Fazla çalışma: Haftalık 45 saat çalışma süresi olan bir çalışanın ekstra çalışmasına fazla çalışma denir. Örneğin bir çalışan, hafta içerisinde 45 saat yerine 48 saat çalıştıysa 3 saat fazla çalışma olarak sayılır.
- Fazla süreli çalışma: Haftalık çalışma süresi 45 saatten az olan çalışanın 45 saati aşmamak koşulu ile haftalık çalışma süresini aşan ekstra çalışmasına da fazla süreli çalışma denir.
Şimdi, haftalık çalışma sürelerine göre çalışanların fazla mesai yapması halinde fazla mesai ücreti nasıl hesaplanır, öğrenelim.
Fazla Mesai Ücreti Nasıl Hesaplanır?
Çalışanların alması gereken fazla mesai ücreti; çalışanın maaşına, çalışma süresine ve fazla mesainin yapıldığı güne göre farklılaşabilir. Ayrıca yukarıda da belirttiğimiz gibi haftalık çalışma saati de fazla mesai ücreti hesaplamasında dikkate alınması gereken bir konudur. Çünkü fazla çalışma kapsamına giren çalışmalar için çalışanın ücretinin saat başına düşen miktarının %50 yükseltilmesi gerekirken haftalık 45 saatten daha az çalışan kişiler için fazla süreli çalışmalarda çalışanın saatlik ücreti %25 artırılarak fazla mesai ücreti hesaplanır.
Örneğin haftalık 40 saat çalışan ve aylık brüt maaşı 40.000 TL olan bir çalışanın bir ayda toplam 5 saat fazla mesai yaptığını düşünelim. Aylık iş günü sayısını da 25 gün olarak ele alalım. Buna göre;
Çalışanın günlük ücreti: 40.000 / 25 = 1.600 TL
Saatlik ücreti: 1.600 / 8 = 200 TL
Fazla mesai saatlik ücreti (%25 yükseltilerek): 200 + (200 x %25) = 250 TL
Toplam fazla mesai ücreti: 250 x 5 = 1.250 TL olur.
Şimdi, aynı maaş, fazla mesai süresi ve aylık iş günü üzerinden haftalık 45 saat çalışan bir çalışanın fazla mesai ücretini hesaplayalım;
Çalışanın günlük ücreti: 40.000 / 25 = 1.600 TL
Saatlik ücret: 1.600 / 9 = 177,78 TL
Fazla mesai saatlik ücreti (%50 yükseltilerek): 177,78 + (177,78 x %50) = 266,67 TL
Toplam fazla mesai ücreti: 266,67 x 5 =1.333,35 TL
Ancak şunu belirtelim: Çalışanın saatlik ücretinin belirli bir oranda artırılması, iş günleri kapsamında fazla mesai yapılması durumunda geçerlidir. Eğer çalışan, genel tatil veya resmi tatil günlerinde çalışırsa saat başı hesap yapılmaksızın çalıştığı her gün için tam gün ücretinin üstüne bir günlük ücreti de eklenerek ödenir. Yani bu durumda çalışanın günlük ücretinin iki katı olacak şekilde ödeme alması gerekir.
Fazla Mesai Sınırı Var mı?
Fazla mesai ile ilgili merak edilen diğer bir konu da fazla çalışmanın bir sınırı olup olmadığı. Çalışma hayatında fazla mesai sık karşılaşılan bir durum olsa da aslında ekstra çalışma, sürekli talep edilebilecek bir uygulama değil. Çünkü yıllık fazla mesai süresinde yasal sınırlar bulunur. Kanunda da belirtildiği gibi fazla çalışma süresi yılda 270 saati aşamaz.
Ayrıca iş sözleşmesinde bu konuyla ilgili bir ibare bulunmadığı müddetçe fazla çalışma için işverenlerin çalışanlardan onay alması gerekir.
Fazla Mesai Sınırı Aşılırsa Ne Olur?
Diyelim ki yıllık olarak belirlenen fazla mesai süresi aşıldı. Peki, şimdi ne olacak? Böyle bir durumda kanun çerçevesinde belirlenen yasal sınır aşıldığı için çalışanların hakkı ihlal edilmiş olur. Bu hak ihlali de çalışan açısından haklı fesih nedeni olarak sayılır. Bu nedenle herhangi bir hak ihlali ile karşılaşmamak için hem işveren hem de çalışan olarak fazla mesai sürelerine dikkat etmek oldukça önemli.
Fazla çalışma sınırı dışında günlük çalışma süresinin sınırı da fazla mesaide dikkat edilmesi gereken bir konu. Çünkü İş Kanununun 63. maddesinde de belirtildiği gibi çalışanların günlük çalışma süresi 11 saati aşamaz. Örneğin günlük 9 saat çalışan bir kişinin en fazla 2 saat fazla çalışma süresi olabilir.
Fazla Mesai Karşılığı İzin Olarak Kullanılabilir mi?
Günlük çalışma süresine ek olarak çalışan kişiler, fazla mesai ücreti talebinde bulunabilir. Ancak fazla çalışma durumunda çalışanlara sunulan seçenek sadece ücret değildir. Çünkü çalışan talep ederse ek çalışma saatlerini, daha sonrasında serbest zaman olarak kullanabilir.
Serbest zaman süresi ise fazla çalışma ve fazla süreli çalışma kapsamına göre değişir. Eğer çalışan fazla çalışma kapsamında fazla mesai yaptıysa çalıştığı her saat karşılığında 1 saat 30 dakika serbest zaman hakkı olur. Fazla süreli çalışmada ise çalışanların her saat karşılığında serbest zamanı 1 saat 15 dakikadır.
Kısacası fazla mesai, çalışma hayatında sıkça karşılaşılan bir durum olsa da haklarınızı ve yükümlülüklerinizi bilmek için tüm bu detaylara hakim olmak oldukça önemli. Fazla mesai dışında özellikle çalışan kadınlar için önemli bir konu olan doğum iznini de tüm detayları ile keşfetmek isterseniz “Doğum İzni Hakkında Bilinmesi Gereken 5 Önemli Detay” yazımızı okuyabilirsiniz.
MAPFRE Sigorta